Geologija i tektonika Srednjobosanskog ugljenog bazena(1)

Karbonski slojevi u sendviču sedimentnih stijenaSrednjobosanski ugljeni bazen po svojoj geološkoj starosti pripada oligomiocenskim sedimentnim naslagama. Produktivna serija ugljenih slojeva leži neposredno na naslagama starijih krednih krečnjaka. Pravac njegovog pružanja je sjeverozapad-jugoistok, a proteže se dolinom rijeke Bosne od Zenice do Vrela Bosne na Ilidži i zahvata površinu od oko 900 km2.    Produktivna ugljena serija podijeljena je, po dr. Kaceru (Fridrich Katzer) na podinsku, srednju i krovnu seriju ugljenih slojeva. Najrazvijenija je i najkvalitetnija srednja serija ugljenih slojeva.

Svi ugljeni slojevi u ovom bazenu pružaju se u pravcu sjeverozapad-jugoistok, a padaju od sjeveroistoka prema jugozapadu. Prema jugu i jugozapadu čitav ugljeni bazen je spušten duž velikog tektonskog rasjeda pravcem Busovača - Kiseljak - Ilidža, zbog čega na tom pravcu bazena nisu ni prisutni vidljivi izdanci ugljenih slojeva, tako da taj dio ovog ugljenog bazena na lijevoj strani Bosne nije uopće do sada istražen.

U Srednjobosanskom ugljenom bazenu ugljeni slojevi su najrazvijeniji, najbrojniji i najkvalitetniji u bazenskim dragama Zenice, Kaknja i Breze, koji su erozijom rijeke Bosne i njenih desnih pritoka otkriveni u dolinama rijeke Bosne, Zgošće, Trstionice, Stavnje i Misoče. Zbog toga su u dolinama tih rijeka i otvoreni prvi rudnici mrkog ugljena u BiH.

Geologija i tektonika ugljenog ležišta Rudnika Breza

Vrlo izražena mikrotektonika ugljenih slojeva otežava i poskupljuje eksploataciju uglja, a posebno otežava primjenu savremenih metoda eksploatacije ugljena, kao i primjenu savremene rudarske mehanizacije pri eksploatacijiUgljeno ležište Rudnika Breza zahvata jugoistoćni dio Srednjobosanskog ugljenog bazena, a ogranićeno je sa zapadne strane vododjelnicom između rijeke Trstionice i Lužničkog, odnosno Podvinskog potoka, sa sjeverne i istočne strane linijom ugljenih izdanaka koja prolazi kroz mjesta Šošnje, Košćani, Bukovik, Koritnik i dalje dolinom rijeke Misoće do njezinog ušća u rijeku Bosnu.

Na eksploatacionom području Rudnika Breza razvijena su i prisutna tri ugljena sloja: glavni, I podinski i II podinski sloj. Najrazvijeniji i najkvalitetniji od njih je glavni sloj, zatim I podinski i na kraju II podinski sloj koji dosada nije eksploatisan ali je utvrđen rudarskim istražnim radovima na njegovom izdanku na brdu Košćani.

Glavni ugljeni sloj je debljine od 4 do 5 m. Neposredne krovinske naslage sloja su smeđi pjeskoviti lapori /vrlo čvrsti/, a više krovinske naslage sivi čvrsti lapori, dok su neposredne podinske naslage sloja sivi glinoviti lapori.

Na vertikalnom odstojanju 12-25 m ispod glavnog sloja, konkordantno s njim leži I podinski sloj, debljine do 7 m, ali sa više jalovog uloška i slabijeg kvaliteta. Ispod I podinskog sloja i konkordantno s njim leži II podinski sloj, koji je još slabijeg kvaliteta, pa do sada zbog toga i nije eksploatisan. Debljina ovog sloja iznosi 4,5 m, ali od toga samo 2,8 m je čistog uglja, dok ostatak predstavljaju jalovi ulošci.

Makrotektoniku ugljenog ležišta čine redovito prisutni tektonski rasjedi po pružanju ugljenih slojeva, koji su kaskadni po padu ugljenih slojeva i po svom postanku stariji od isto tako redovito prisutnih kaskadnih poprečnih i dijagonalnih, a mladih, tektonskih rasjeda po padu ugljenih slojeva, koji sa prvim čine tzv. parketnu strukturu kod ugljenih slojeva. Pored makrotektonike u ovom ugljenom ležištu prisutna je i vrlo izražena mikrotektonika ugljenih slojeva, što otežava i poskupljuje eksploataciju uglja, a posebno otežava primjenu savremenih metoda eksploatacije ugljena, kao i primjenu savremene rudarske mehanizacije pri eksploataciji. Ovako složenu tektoniku u ugljenom ležištu zahtijeva i veliki obim pripremnih rudarskih radova u jalovim naslagama.

-----------------------------

1   Rudnik "Breza" 1907 - 1997. zbornik, Breza, 1997., prilog Arif Begić, Prva geološka istraživanja ..., str. 41